قرص متفورمین چیست؟از کاربردها، تداخل با قرص‌های قند و عوارض مصرف!

قرص متفورمین برای چیست؟

متفورمین یک داروی تأییدشده توسط FDA است که برای مدیریت سطح قند خون بالا در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 استفاده می‌شود. این دارو با کاهش جذب گلوکز از روده‌ها، کاهش تولید گلوکز در کبد و بهبود حساسیت به انسولین عمل می‌کند. استفاده از قرص متفورمین همراه با تغییرات رژیم غذایی و ورزش نتایج بهتری به دنبال دارد. کنترل سطح قند خون با داروهایی مانند متفورمین می‌تواند از عوارض دیابت مانند آسیب کلیوی، مشکلات عصبی، نابینایی، قطع عضو و اختلالات جنسی جلوگیری کند. همچنین، کنترل مؤثر دیابت می‌تواند خطر حملات قلبی یا سکته مغزی را کاهش دهد. برای آشنایی با انواع قرص قند خون روی لینک درج شده کلیک نمایید.

در حال حاضر مصرف آمپول های لاغری که برای درمان دیابت نوع ۲ هستند نیز بسیار محبوب شده است. بهتر است با پزشک درباره نحوه کنترل و درمان بیماری خود مشورت کنید.

نام های تجاری
فورتامت، گلوکوفاژ، گلوکوفاژ XR، گلومتزا، ریومت

مکانیسم اثر متفورمین

متفورمین یک داروی بیگوانید با اثرات کاهنده قند خون (آنتی‌هیپرگلیسمیک) است که باعث کاهش سطح قند خون ناشتا و پس از غذا می‌شود. این دارو ترشح انسولین را تحریک نمی‌کند، بنابراین هیپوگلیسمی (افت قند خون) ایجاد نمی‌کند. متفورمین از طریق سه مکانیسم اصلی عمل می‌کند:

• کاهش تولید گلوکز در کبد از طریق مهار گلوکونئوژنز (تولید قند جدید از مواد غیرقندی) و گلیکوژنولیز (شکستن ذخایر گلیکوژن).
• در سطح عضلات: افزایش حساسیت به انسولین و تسهیل ورود و استفاده محیطی از گلوکز.
• در دستگاه گوارش: تأخیر در جذب گلوکز از روده.

علاوه بر این، متفورمین سنتز گلیکوژن داخل سلولی را از طریق اثر بر آنزیم گلیکوژن سنتاز تحریک می‌کند. همچنین این دارو ظرفیت انتقال همه انواع شناخته‌شده‌ی ناقلین غشایی گلوکز (GLUTs) را افزایش می‌دهد.

نحوع عملکرد متفورمین

• کاهش مقدار قندی که از غذا جذب می‌کنید،
• کاهش مقدار قندی که کبد تولید می‌کند،
• افزایش پاسخ بدن به انسولین.

کاربردهای متفورمین

قرص متفورمین برای لاغری

متفورمین به‌طور رسمی برای کاهش وزن تأیید نشده است، اما در برخی افراد (به‌ویژه چاق یا مقاوم به انسولین) می‌تواند باعث کاهش وزن متوسط شود.

مطالعات نشان داده‌اند بخشی از بیماران تحت درمان می‌توانند ۵ تا ۱۰٪ از وزن بدن خود را از دست بدهند.

متفورمین برای کیست تخمدان

متفورمین در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (یک اختلال هورمونی شایع) برای بهبود مقاومت به انسولین، تنظیم چرخه‌های قاعدگی و کمک به تخمک‌گذاری و باروری مورد استفاده قرار میگیرد.

دلیل اصلی استفاده از این دارو آن است که بسیاری از خانم‌های مبتلا به PCOS دچار مقاومت به انسولین هستند. این وضعیت باعث می‌شود سطح انسولین در خون بالا بماند و همین موضوع اختلالات هورمونی و علائمی مثل نامنظمی قاعدگی، رشد موهای زائد، جوش و مشکلات باروری را تشدید می‌کند

نقش متفورمین در تخمدان پلی کیستیک:

• حساسیت سلول‌ها به انسولین را افزایش می‌دهد و مقاومت به انسولین را کاهش می‌دهد.
• سطح انسولین خون را پایین می‌آورد و در نتیجه تولید بیش‌ازحد هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) کاهش پیدا می‌کند.
• می‌تواند باعث بهبود چرخه قاعدگی و تخمک‌گذاری منظم‌تر شود.
• در برخی خانم‌ها به کاهش وزن و بهبود متابولیسم کمک می‌کند.
• احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ در آینده را کاهش می‌دهد.

البته متفورمین معمولاً به‌تنهایی برای درمان PCOS تجویز نمی‌شود و ممکن است همراه با تغییر سبک زندگی (رژیم غذایی و ورزش)، داروهای باروری مثل کلومیفن یا لتروزول، یا درمان‌های هورمونی استفاده شود.

پیشگیری از دیابت نوع ۲ (در افراد پرخطر)

در افراد با اضافه‌وزن یا چاقی و پره‌دیابت (قند خون بالاتر از حد طبیعی اما کمتر از دیابت) می‌تواند خطر پیشرفت به دیابت نوع ۲ را کاهش دهد. به‌ویژه در افراد زیر مؤثرتر است:

• سن کمتر از ۶۰ سال
• BMI بالای ۳۵
• سابقه دیابت بارداری

متفورمین برای درمان دیابت نوع 2

متفورمین به‌تنهایی یا همراه سایر داروها از جمله انسولین برای درمان دیابت نوع ۲ استفاده می‌شود (یعنی شرایطی که بدن انسولین را به‌طور طبیعی استفاده نمی‌کند و نمی‌تواند میزان قند خون را کنترل کند).

به‌تنهایی یا همراه با داروهای دیگر (مانند انسولین، مهارکننده‌های DPP-4، SGLT2 یا سولفونیل‌اوره‌ها) تجویز می‌شود. باعث کاهش قند خون ناشتا و بعد از غذا می‌شود، بدون اینکه معمولاً هیپوگلیسمی (افت قند خون) ایجاد کند.

 عوارض جانبی قرص متفورمین

علائم واکنش آلرژیک (نیاز به اورژانس):

کهیر

مشکل در تنفس

تورم صورت، لب‌ها، زبان یا گلو

اسیدوز لاکتیک (خطرناک): حتی در صورت بروز علائم خفیف زیر، فوراً به پزشک مراجعه کنید:

• درد عضلانی غیرمعمول؛
• احساس سرما؛
• مشکل در تنفس؛
• سرگیجه، سبکی سر، خستگی یا ضعف شدید؛
• درد معده، استفراغ؛
• ضربان قلب کند یا نامنظم.

عوارض جانبی شایع:

• افت قند خون؛
• حالت تهوع، ناراحتی معده؛
• اسهال

اگر دوز قرص قند متفورمین را فراموش کنم؟

دوز فراموش‌شده را به‌محض یادآوری مصرف کنید، اما اگر نزدیک زمان دوز بعدی است، دوز فراموش‌شده را نادیده بگیرید. هرگز دو دوز را همزمان مصرف نکنید.

در صورت مصرف بیش از حد

فوراً به اورژانس مراجعه کنید.اوردوز می‌تواند باعث هیپوگلیسمی شدید یا اسیدوز لاکتیک شود.

نحوه مصرف متفورمین

این دارو به شکل قرص، قرص طولانی ‌رهش و محلول خوراکی وجود دارد.

• محلول: همراه وعده غذایی یک یا دو بار در روز مصرف می‌شود.
• قرص معمولی: همراه وعده غذایی دو یا سه بار در روز مصرف می‌شود.
• قرص طولانی‌رهش: معمولاً یک بار در روز همراه شام مصرف می‌شود.

برای یادآوری بهتر، دارو را هر روز در ساعت‌های مشخص مصرف کنید و دستور پزشک را دقیقاً دنبال کنید.

نکات مهم حین مصرف

• دارو را بیشتر یا کمتر از مقدار تجویز شده مصرف نکنید.
• قرص طولانی‌رهش را نجوید، نشکنید و خرد نکنید.
• پزشک معمولاً درمان را با دوز پایین شروع کرده و هر ۱–۲ هفته به‌تدریج افزایش می‌دهد. در این مدت باید قند خون خود را به‌دقت کنترل کنید تا پزشک بتواند اثر دارو را ارزیابی کند.
• لازم به ذکر است متفورمین بیماری دیابت را درمان نمی‌کند بلکه آن را کنترل می‌کند. حتی اگر احساس بهبودی داشتید، مصرف دارو را بدون مشورت پزشک قطع نکنید.
• هیپوگلیسمی (افت قند خون): ممکن است احساس گرسنگی شدید، سرگیجه، تحریک‌پذیری، گیجی، اضطراب یا لرزش کنید. برای درمان سریع، از منابع قند سریع‌الاثر مانند آب‌میوه، آب‌نبات، بیسکویت، کشمش یا نوشابه غیررژیمی استفاده کنید.
• پزشک ممکن است کیت تزریق گلوکاگون برای موارد هیپوگلیسمی شدید تجویز کند. مطمئن شوید خانواده یا دوستان نزدیک شما نحوه استفاده از آن را می‌دانند.
• استرس، بیماری، جراحی، ورزش، مصرف الکل یا حذف وعده‌های غذایی می‌توانند روی قند خون تأثیر بگذارند. پیش از تغییر دوز یا برنامه دارویی با پزشک مشورت کنید.
• متفورمین بخشی از یک برنامه درمانی کامل است که شامل رژیم غذایی، ورزش، کنترل وزن، آزمایش منظم قند خون و مراقبت‌های پزشکی خاص است. دستورات پزشک را دقیقاً دنبال کنید.
• برخی قرص‌ها دارای پوسته‌ای هستند که در بدن جذب نمی‌شود و ممکن است در مدفوع دیده شوند. این طبیعی است و اثربخشی دارو را کاهش نمی‌دهد.
• نحوه نگهداری: دارو را در دمای اتاق، دور از رطوبت، گرما و نور نگهداری کنید.
• ویتامین B12: پزشک ممکن است مصرف مکمل ویتامین B12 را توصیه کند. فقط مقدار تجویزشده را مصرف کنید.

تداخل مصرف متفورمین با داروهای دیگر قند

متفورمین خط اول درمان دیابت نوع ۲ است و خیلی وقت‌ها همراه داروهای دیگر قند تجویز می‌شود. دانستن تداخل‌ها کمک می‌کند عوارض کم‌تر و کنترل قند بهتر باشد.

انسولین

همراهی متفورمین و انسولین اثر قوی‌تری بر کاهش قند دارد.

خطر هیپوگلیسمی (افت قند خون) افزایش می‌یابد.

نیاز به تنظیم دوز انسولین و پایش منظم قند خون وجود دارد.

سولفونیل‌اوره‌ها (مثل گلی‌بن‌کلامید، گلی‌پی‌زید، گلیکلازید، گلیمپی‌راید)

اثر هم‌افزا با متفورمین دارند.

احتمال افت قند خون بیشتر است (به‌ویژه با گلی‌بن‌کلامید).

پزشک ممکن است دوز را کاهش دهد یا بیمار را برای علائم افت قند تحت نظر بگیرد.

مهارکننده‌های DPP-4 (مثل سیتاگلیپتین، لیناگلیپتین، ساکساگلیپتین)

معمولاً ایمن و ترکیب رایج با متفورمین (مثلاً Janumet، Jentadueto).

خطر افت قند کم است، مگر همراه انسولین یا سولفونیل‌اوره مصرف شود.

مهارکننده‌های SGLT2 (مثل داپاگلیفلوزین، کاناگلیفلوزین، امپاگلیفلوزین)

ترکیب با متفورمین شایع است (مثلاً Synjardy, Xigduo XR).

اثر کاهنده قند قوی‌تر می‌شود.

عوارض احتمالی: عفونت دستگاه ادراری/تناسلی، کم‌آبی بدن.

تیازولیدین‌دیون‌ها (TZDs) (مثل پیوگلیتازون، روزیگلیتازون)

ترکیب با متفورمین رایج است (مثلاً Actoplus Met، Avandamet).

خطر افت قند کم است، اما می‌تواند باعث احتباس مایعات و نارسایی قلبی شود.

مهارکننده‌های GLP-1 (تزریقی) (مثل لیراگلوتاید، دولاگلوتاید، سماگلوتاید)

ترکیب با متفورمین معمولاً ایمن است.

خطر افت قند کم است.

عوارض گوارشی (تهوع، استفراغ) ممکن است بیشتر شود.

تداخل دارویی

مصرف بعضی داروها همراه با متفورمین می‌تواند خطر اسیدوز لاکتیک را افزایش دهد. حتماً به پزشک بگویید اگر یکی از این داروها را مصرف می‌کنید:

• استازولامید (Diamox)
• دی‌کلروفنامید (Keveyis)
• متازولامید
• توپیرامات (Topamax, در Qsymia)
• زونیسامید (Zonegran)

موارد منع مصرف متفورمین

متفورمین را مصرف نکنید اگر:

• به آن حساسیت دارید؛
• بیماری شدید کلیوی دارید؛
• دچار اسیدوز متابولیک یا کتواسیدوز دیابتی هستید.

قرص گلوکوفاژ بهتر است یا متفورمین؟

گلوکوفاژ درواقع یکی از برندهای تجاری متفورمین است. در واقع گلوکوفاژ (Glucophage) و متفورمین (Metformin) تفاوتی از نظر ماده‌ی مؤثره ندارند. گلوکوفاژ محصول شرکت اصلی (برند اورجینال) است و معمولاً کیفیت ساخت و میزان عوارض گوارشی (مثل حالت تهوع و اسهال) در آن کمتر گزارش می‌شود. در مقابل، متفورمین ژنریک ممکن است بسته به شرکت سازنده، کمی تفاوت در تحمل گوارشی داشته باشد.

اقدامات احتیاطی

اگر نیاز به جراحی یا تصویربرداری با ماده حاجب دارید، به مراقبین پزشکی خود اطلاع دهید که از متفورمین استفاده می‌کنید.

پیش از مصرف، پزشک خود را در جریان موارد زیر قرار دهید:

• بیماری کلیوی (ممکن است نیاز به بررسی عملکرد کلیه باشد)؛
• سطح بالای کتون در خون یا ادرار؛
• بیماری قلبی یا نارسایی احتقانی قلب؛
• بیماری کبدی؛
• استفاده از انسولین یا سایر داروهای خوراکی دیابت.

اسیدوز لاکتیک: این عارضه ممکن است در صورت داشتن بیماری‌های دیگر، عفونت شدید، الکلیسم مزمن یا سن بالای 65 سال بیشتر رخ دهد. درباره خطر خود با پزشک مشورت کنید.

اگر اخیراً دچار عفونت شدید، اسهال شدید، استفراغ، تب یا کاهش مصرف مایعات به هر دلیل. ممکن است لازم شود مصرف متفورمین را موقتاً قطع کنید تا بهبود یابید.

اگر قرار است جراحی (از جمله جراحی دندان) یا هر اقدام پزشکی عمده انجام دهید، به پزشک اطلاع دهید که متفورمین مصرف می‌کنید. همچنین اگر قرار است تصویربرداری با تزریق ماده حاجب داشته باشید و به‌ویژه اگر الکل زیاد مصرف کرده‌اید یا بیماری کبدی یا نارسایی قلبی دارید، باید اطلاع دهید. ممکن است لازم شود مصرف متفورمین را قبل از این کار قطع کرده و دست‌کم ۴۸ ساعت بعد دوباره شروع کنید. پزشک دقیقاً زمان قطع و شروع مجدد دارو را مشخص می‌کند.

اگر به‌طور منظم الکل مصرف می‌کنید یا گاهی در مدت کوتاه مقدار زیادی الکل می‌نوشید (مصرف افراطی)، به پزشک اطلاع دهید. نوشیدن الکل خطر ابتلا به اسیدوز لاکتیک یا کاهش قند خون را افزایش می‌دهد.

مصرف متفورمین در دوران بارداری و شیردهی

برخلاف بعضی داروهای دیگر، متفورمین خطر جدی برای جنین ایجاد نمی‌کند و احتمال نقص مادرزادی یا سقط را افزایش نمی‌دهد. در واقع در مواردی مثل دیابت بارداری (Gestational Diabetes) یا دیابت نوع ۲ در زنان باردار و همچنین در خانم‌های مبتلا به تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) که در بارداری ادامه مصرف دارو لازم است، متفورمین تجویز می‌شود.

با این حال چند نکته مهم وجود دارد:

• بخشی از متفورمین از جفت عبور می‌کند و وارد گردش خون جنین می‌شود. هنوز تحقیقات طولانی‌مدت درباره اثرات آن روی رشد و متابولیسم کودک در بزرگسالی ادامه دارد.
• در بعضی شرایط پزشک ممکن است انسولین را به جای متفورمین ترجیح دهد، چون اثربخشی و ایمنی آن در کنترل قند خون بارداری بیشتر تثبیت شده است.
• تصمیم درباره ادامه یا قطع متفورمین در بارداری باید حتماً توسط متخصص زنان یا غدد گرفته شود، چون شرایط هر فرد متفاوت است.

در نتیجه متفورمین در بارداری ایمن محسوب می‌شود و در بسیاری موارد هم تجویز می‌گردد، اما انتخاب بین متفورمین و انسولین به شرایط بالینی فرد بستگی دارد. در دوران شیردهی نباید از متفورمین استفاده کنید.

مصرف متفورمین در کودکان

متفورمین برای کودکان زیر 10 سال مناسب نیست. برخی از اشکال این دارو برای افراد زیر 18 سال نیز تأیید نشده است.

تهیه قرص متفورمین و گلوکوفاژ

قرص متفورمین برای دیابت نوع ۲ معمولا در داروخانه‌ها به راحتی یافت میشود. ممکن است قرص گلوکوفاژ برای تخمدان پلی کیستیک یا قرص متفورمین گاها به سختی پیدا شود. برای این منظور تنها کافیست وارد سامانه داروی کمیاب داروگ شوید و نام داروی مورد نیاز خود را وارد نمایید یا نسخه خود را آپلود کنید. استعلام دارو در سایت داروگ در زمان تعیین شده توسط شما انجام میشود. اطلاعات داروگ، آپدیت و به روز است. اگر به راهنمایی بیشتری نیاز دارید با کارشناسان ما در تماس باشید.