قرص و ژل داپسون چیست؟ از کاربرد تا عوارض جانبی
داپسون چیست؟
داپسون، که با نام شیمیایی دیآمینودیفنیلسولفون (DDS) شناخته میشود، یک داروی سنتتیک از گروه سولفونامیدها است. این دارو با جلوگیری از رشد باکتریها و کاهش التهاب در بافتها عمل میکند. برخلاف آنتیبیوتیکهای رایج، داپسون دوگانه عمل میکند: هم باکتریکش است و هم سیستم ایمنی را تعدیل میکند تا التهاب بیش از حد را کنترل کند. در منابع خارجی داپسون را به عنوان یک داروی چندمنظوره توصیف میکنند که برای عفونتهای باکتریایی و پروتوزوایی مفید است. با تأکید بر اینکه برای طیف وسیعی از مشکلات از جمله جذام و درماتیت استفاده میشود. این دارو معمولاً نیاز به نسخه دارد و نباید خودسرانه مصرف شود، زیرا میتواند عوارض خونی جدی ایجاد کند.
در این وبلاگ همه جنبههای داپسون را از صفر تا صد بررسی میکنیم. از تعریف تا مکانیسم عمل پیچیده، کاربردهای متنوع با تمرکز ویژه بر قرص داپسون برای اگزما، نحوه مصرف، عوارض جانبی، تداخلات، هشدارها، مقایسه با داروهای مشابه، مطالعات بالینی، تجربیات بیماران، نکات تغذیهای مرتبط، استفاده در گروههای خاص مثل کودکان و زنان باردار
چرا داپسون هنوز محبوب است؟
در دنیای پرسرعت پزشکی امروز، جایی که داروهای جدید هر روز وارد بازار میشوند، داپسون مانند یک کهنهسرباز ایستاده و همچنان نقش کلیدی ایفا میکند. این دارو که بیش از ۸۰ سال سابقه دارد، نه تنها برای درمان بیماریهای عفونی مثل جذام (که میلیونها نفر را در کشورهای در حال توسعه نجات داده) بلکه برای مشکلات پوستی روزمره مثل اگزما و آکنه استفاده میشود.
طبق آمار سازمان بهداشت جهانی (WHO)، داپسون یکی از داروهای ضروری در لیست جهانی است، زیرا ترکیبی منحصربهفرد از خواص ضدمیکروبی و ضدالتهابی ارائه میدهد. در ایران، داپسون از دهه ۱۳۵۰ شمسی وارد بازار شد و حالا در داروخانهها به راحتی یافت میشود، اغلب برای کنترل التهابهای پوستی تجویز میگردد. اما چرا این دارو هنوز محبوب است؟ چون اثربخشیاش در موارد مقاوم به درمانهای استاندارد اثبات شده، عوارضش با نظارت قابل مدیریت است، و هزینهاش نسبتاً پایین است.
اشکال دارویی داپسون
داپسون در اشکال مختلفی عرضه میشود تا نیازهای متفاوت را پوشش دهد:
- قرص خوراکی (Oral Tablets) : معمولاً در دوزهای ۲۵، ۵۰ و ۱۰۰ میلیگرم. این فرم برای درمانهای سیستمیک مثل جذام یا اگزما شدید مناسب است. طبق کلینیک کلیولند، قرصها باید با آب زیاد مصرف شوند تا جذب بهتری داشته باشند. در ایران غالبا، قرص داپسون ۱۰۰ میلیگرمی رایج است و برای موارد مزمن تجویز میشود.
- ژل موضعی (Topical Gel) : با غلظت ۵% یا ۷.۵%، مانند برند Aczone این فرم برای آکنه و التهابهای پوستی موضعی ایدهآل است و جذب کمی به خون دارد، بنابراین عوارض سیستمیک کمتری ایجاد میکند.
- اشکال دیگر: گاهی به صورت کپسول یا سوسپانسیون برای کودکان، اما کمتر رایج. در مطالعات جدید، فرمهای نانو برای افزایش جذب در حال تحقیق است.
هر شکل از این دارو نیاز به ذخیره در جای خنک و خشک دارد و تاریخ انقضا را چک کنید.
داپسون چگونه کار میکند؟
داپسون با دو مکانیسم اصلی عمل میکند: اول، به عنوان یک آنتیباکتریال، سنتز اسید فولیک در باکتریها را با مهار آنزیم دیهیدروپتروات سنتتاز مختل میکند، که رشد باکتریهایی مثل مایکوباکتریوم لپره را متوقف میسازد. دوم، خواص ضدالتهابیاش از طریق کاهش فعالیت نوتروفیلها (سلولهای ایمنی که التهاب ایجاد میکنند) و مهار آزادسازی رادیکالهای اکسیژن عمل میکند، که این امر در بیماریهای پوستی مثل اگزما مفید است. در منابع خارجی ، داپسون را دوگانهکارکرد توصیف میکنند، که هم عفونت را کنترل و هم التهاب را کاهش میدهد. این مکانیسم توضیح میدهد چرا داپسون برای اگزما مؤثر است. داپسون التهاب ایمنی بیشفعال را آرام میکند بدون اینکه سیستم ایمنی را کاملاً سرکوب کند، کورتیکواستروئیدها.
جالب است بدانید که داپسون در بدن به آرامی متابولیزه میشود و نیمهعمر طولانی (۱۰-۵۰ ساعت) دارد، که اجازه میدهد با دوزهای روزانه کم، اثربخشی مداوم داشته باشد.
کاربردهای قرص داپسون
داپسون کاربردهای گستردهای دارد، اما بیایید جزئیات را بررسی کنیم:
کاربرد قرص داپسون برای اگزما
قرص داپسون یکی از گزینههای خط دوم برای درمان اگزما (به ویژه اگزمای آتوپیک مزمن یا شدید) است، زمانی که درمانهای موضعی مثل کرمهای استروئیدی یا کلسینورین اینهیبیتورها (مثل تاکرولیموس) کافی نیستند. داپسون با کاهش فعالیت نوتروفیلها و کنترل التهاب، علائم مثل خارش شدید، قرمزی، خشکی پوست و تاولها را بهبود میبخشد. مطالعات نشان میدهد که در ۶۰-۸۰% بیماران مقاوم، دوز ۵۰-۱۰۰ میلیگرم روزانه بهبود قابل توجه ایجاد میکند، اغلب پس از ۲-۴ هفته.
داپسون برای درماتوزهای نوتروفیلیک (شامل برخی انواع اگزما) مؤثر توصیف شده است. قرص داپسون برای اگزمای دست و پا که به درمانهای معمول پاسخ نمیدهد توصیه میشود، و اغلب با رژیم غذایی بدون گلوتن ترکیب میگردد زیرا اگزما میتواند با حساسیتهای غذایی مرتبط باشد. درمان معمولاً ۳-۶ ماه طول میکشد، با نظارت منظم خون برای جلوگیری از عوارض. مثال: یک بیمار ۳۰ ساله با اگزمای شدید ممکن است با ۵۰ میلیگرم شروع کند و به ۱۰۰ میلیگرم برسد، همراه با مرطوبکنندهها.
چه مدت زمان لازم است تا داپسون برای اگزما اثر کند؟
برای قرص داپسون، کاهش علائم (خارش و قرمزی) معمولاً در ۱-۴ هفته دیده میشود و بهبود کامل ممکن است ۴-۸ هفته طول بکشد. ژل داپسون برای آکنه در ۴-۱۲ هفته اثر میکند. نظارت پزشکی و رژیم غذایی (مانند رژیم بدون گلوتن در درماتیت هرپتیفرم) به تسریع اثر کمک میکند.
سایر کاربردهای پوستی داپسون
درماتیت هرپتیفرم : درمان اصلی برای این بیماری مرتبط با سلیاک، که باعث تاولهای خارشدار میشود. دوز ۵۰-۳۰۰ میلیگرم روزانه علائم را سریع کنترل میکند.
آکنه ولگاریس : ژل داپسون ۵% یا ۷.۵% برای جوشهای التهابی مؤثر است، با مطالعات نشاندهنده بهبود ۴۰-۵۰% پس از ۱۲ هفته.
روزاسه و پمفیگوس : برای کاهش التهاب در ضایعات پوستی.
کاربرد ژل داپسون (Dapsone Gel)
ژل داپسون معمولاً با نامهای تجاری مثل Aczone شناخته میشود و برای مصارف پوستی زیر است:
درمان جوشهای صورت (آکنه)
مخصوصاً آکنههای التهابی و چرکی
کاهش قرمزی و التهاب پوست
مناسب برای پوستهای حساس که نمیتوانند رتینول یا بنزوئیلپروکساید تحمل کنند
کاربردهای عفونی داپسون
جذام : در ترکیب چنددارویی، ۱۰۰ میلیگرم روزانه برای ۶-۱۲ ماه.
پنومونی پنوموسیستیس : برای پیشگیری در بیماران HIV، ۵۰-۱۰۰ میلیگرم روزانه.
نحوه مصرف و دوز داپسون
قرص: شروع با ۵۰ میلیگرم روزانه برای اگزما، افزایش تا ۱۵۰ میلیگرم بر اساس پاسخ. با آب زیاد و بدون غذا مصرف شود تا جذب بهتر شود. مثال: برای جذام، ۱۰۰ میلیگرم روزانه.
ژل: لایه نازک روی پوست تمیز، ۱-۲ بار روزانه. پس از شستشو با شوینده ملایم، خشک کنید و بمالید.
در کودکان، دوز بر اساس وزن (۰.۵-۱ میلیگرم/کیلوگرم). همیشه آزمایش G6PD قبل از شروع انجام دهید.
عوارض جانبی داپسون
لازم به ذکر است که داپسون وابسته به دوز است و با نظارت کاهش مییابد.
عوارض شایع
- گوارشی: تهوع، استفراغ، بیاشتهایی (در ۲۰-۳۰% بیماران)
- پوستی: خشکی، قرمزی (برای ژل، در ۱۰-۱۵%)
- عصبی: سردرد، سرگیجه
عوارض جدی
- خونی: کمخونی همولیتیک ( در افراد G6PD کمبود، تا ۱۰%)، متهموگلوبینمی (رنگ آبی پوست).
- پوستی شدید: سندرم استیونز-جانسون، TEN (نادر اما کشنده)
- کبدی: التهاب کبد، زردی.
چقدر عوارض خونی داپسون شایع است؟
عوارض خونی مانند کمخونی همولیتیک یا متهموگلوبینمی در ۱۰-۲۰% بیماران رخ میدهد، بهویژه در افراد با کمبود G6PD. علائم شامل خستگی، تنگی نفس یا زردی است. آزمایش G6PD و نظارت ماهانه خون ضروری است. موارد جدی (کمتر از ۵%) با قطع دارو قابل کنترل هستند.
تداخلات دارویی داپسون
داپسون با ریفامپین (کاهش اثربخشی)، فنیتوئین (افزایش عوارض خونی)، وارفارین (ضد انعقاد) تداخل دارد. بنزوئیل پراکسید با ژل باعث رنگ زرد موقت میشود. الکل عوارض را افزایش میدهد.
آیا داپسون با رژیم غذایی تداخل دارد؟
در درماتیت هرپتیفرم، رژیم بدون گلوتن برای اثربخشی داپسون ضروری است. الکل میتواند خطر عوارض کبدی را افزایش دهد. مصرف آب زیاد و مکملهای فولات توصیه میشود.
احتیاطهای مصرف داپسون
- در صورت آلرژی، G6PD کمبود، مشکلات کبدی شدید منع مصرف دارد.
- آزمایش خون ماهانه.
- از SPF ۳۰+ استفاده کنید.
مقایسه داپسون با داروهای مشابه
داپسون در مقابل سولفونامیدهای دیگر مثل سولفاسالازین، اثربخشی بالاتری در التهاب پوستی دارد اما عوارض خونی بیشتری. نسبت به کورتیکواستروئیدها، وابستگی کمتری ایجاد میکند. در مطالعات، برای آکنه، داپسون ژل بهتر از بنزوئیل پراکسید برای پوست حساس است.
مطالعات بالینی داپسون
مطالعات نشان میدهد داپسون برای درماتولوژی مؤثر است، با بهبود ۷۰% در درماتیت هرپتیفرم. در یک مطالعه ۲۰۲۴، ژل داپسون برای آکنه در پوست رنگی ایمن بود. برای اگزما، مطالعات کوچک بهبود در موارد مقاوم نشان میدهند.
نکات تغذیهای مرتبط با داپسون
برای درماتیت هرپتیفرم، رژیم بدون گلوتن ضروری است. ویتامین B12 و فولیک اسید برای جلوگیری از کمخونی توصیه میشود. آب زیاد بنوشید تا عوارض گوارشی کاهش یابد.
استفاده داپسون در کودکان و سالمندان
داپسون در کودکان (بالای ۱ ماه) برای جذام یا پنومونی پنوموسیستیس (PCP) با دوز تنظیمشده بر اساس وزن (۱-۲ میلیگرم/کیلوگرم روزانه، حداکثر ۱۰۰ میلیگرم) ایمن است، اما برای اگزما به دلیل خطر عوارض خونی مانند کمخونی همولیتیک کمتر استفاده میشود و نیازمند نظارت دقیق و آزمایش G6PD است. در سالمندان، داپسون با دوز پایین (۲۵-۵۰ میلیگرم روزانه) به دلیل ریسک بالاتر عوارض خونی، کبدی، و کلیوی تجویز میشود و نظارت ماهانه خون و کبد الزامی است. ژل داپسون (۵% یا ۷.۵%) برای آکنه در نوجوانان بالای ۱۲ سال و سالمندان با پوست حساس ایمنتر است، اما باید از تداخل با بنزوئیل پراکسید اجتناب شود.
تأثیر داپسون بر باروری
تأثیر داپسون بر باروری بهطور کامل بررسی نشده و دادههای انسانی محدود است. در مطالعات حیوانی، داپسون اثرات منفی قابلتوجهی بر باروری نشان نداده، اما به دلیل دستهبندی C در بارداری، ممکن است برای جنین خطراتی داشته باشد و در زنان باردار یا افرادی که قصد بارداری دارند، تنها در صورت ضرورت و تحت نظر پزشک استفاده میشود. برای مردان، هیچ شواهد قطعی از تأثیر منفی بر تولید اسپرم یا باروری گزارش نشده است. با این حال، به دلیل احتمال عوارض سیستمیک مانند کمخونی، مشورت با پزشک متخصص قبل از مصرف در افرادی که برنامهریزی برای باروری دارند، ضروری است.
زرد شدن پوست با ژل داپسون چگونه رخ میدهد؟
زرد یا نارنجی شدن پوست با ژل داپسون (۵% یا ۷.۵%) به دلیل تداخل با بنزوئیل پراکسید است. این عارضه موقت (کمتر از ۱۰% موارد) و بیخطر بوده و با شستشو برطرف میشود. برای پیشگیری، ژل را ۱ ساعت قبل یا بعد از بنزوئیل پراکسید استفاده کنید.
چه آزمایشهایی قبل از شروع داپسون لازم است؟
آزمایش G6PD برای پیشگیری از کمخونی همولیتیک، شمارش کامل خون (CBC)، و تستهای کبدی (ALT/AST) ضروری هستند. در موارد خاص، تست کلیوی یا متهموگلوبین توصیه میشود.
خرید قرص و ژل داپسون با داروگ
ممکن است برای خرید اینترنتی قرص داپسون به مشکل برخورد کنید و مراجعه به داروخانهها برای یافتن این دارو برای شما امکان پذیر نباشد. برای خرید قرص و ژل داپسون تنها کافیست وارد سامانه اینترنتی دارو کمیاب داروگ شوید. استعلام دارو در این سایت میان هزاران داروخانه انجام میپذیرد. اطلاعات مربوط به داروخانه ها آپدیت و به روز است. در صورتی که به راهنمایی بیشتری نیاز دارید با کارشناسان ما در تماس باشید.
