واکسن روتا چیست؟ آیا تزریق آن ضروری است؟
فهرست مطالب
- معرفی واکسن روتا
- ویروس روتا چیست؟
- علائم ویروس روتا چیست؟
- انواع واکسن روتا
- واکسن روتا چه کاربردی دارد؟
- آیا واکسیناسیون روتا ضروری است؟ (فواید واکسن روتا)
- واکسن های روتا موجود در ایران
- زمان مناسب تزریق واکسن روتا
- نحوه مصرف واکسن روتا
- چه کسانی باید واکسن روتا را دریافت کنند؟
- چه کسانی نباید واکسن روتا را دریافت کنند؟
- واکسن روتا چگونه عمل می کند؟
- مکانیسم اثربخشی واکسن روتا
- عوارض جانبی واکسن روتا
- تداخلات دارویی با واکسن روتا
- سوالات متداول
معرفی واکسن روتا
واکسن روتا ویروس یک واکسن خوراکی حاوی ویروس زنده تضعیفشده است که نقش مهمی در پیشگیری از عفونتهای روتاویروس در کودکان دارد. این واکسن با فعال کردن سیستم ایمنی، از بروز اسهال و استفراغ شدید جلوگیری میکند که در غیر این صورت ممکن است منجر به کمآبی شدید و نیاز به بستری در بیمارستان شود. با توجه به اینکه عفونت روتاویروس یکی از عوامل اصلی مرگ و میر ناشی از بیماریهای گوارشی در کودکان است، توصیه میشود این واکسن بهموقع و طبق برنامه واکسیناسیون ملی تجویز شود. رعایت منظم برنامه واکسیناسیون کودکان میتواند به کاهش قابل توجه عوارض جدی و حفظ سلامت کودکان کمک کند. برای مشاهده جدول واکسیناسیون کودکان و زمان هریک روی لینک درج شده کلیک کنید.
ویروس روتا چیست؟
روتاویروس یکی از شایعترین علل اسهال حاد و عفونتهای گوارشی در نوزادان و کودکان زیر پنج سال است. این ویروس بسیار مسری بوده و میتواند از طریق تماس مستقیم با افراد آلوده، مصرف آب یا غذا آلوده، یا تماس با اشیاء آلوده منتقل شود.
علائم ویروس روتا چیست؟
علائم معمولاً یک تا سه روز پس از آلوده شدن کودک بروز میکنند و شامل موارد زیر هستند:
- اسهال شدید و آبکی که ممکن است چند روز طول بکشد
- استفراغ مکرر و بیقراری کودک
- تب خفیف تا شدید
- درد و گرفتگی شکمی
- نشانههای کمآبی بدن مانند خشکی دهان، کاهش تعداد دفعات ادرار، خوابآلودگی یا بیحالی
در صورت مشاهده هر یک از علائم کمآبی یا استفراغ شدید، لازم است کودک سریعاً تحت مراقبت پزشکی قرار گیرد.
انواع واکسن روتا
واکسن روتا واکسنی است که از راه دهان تجویز میشود. این واکسن در سه شکل موجود است:
- پودر و حلال که در یک اپلیکاتور خوراکی به صورت سوسپانسیون خوراکی تهیه میشوند؛
- سوسپانسیون خوراکی در یک اپلیکاتور خوراکی از پیش پرشده؛
- سوسپانسیون خوراکی در یک تیوب فشاری.
واکسن روتا حاوی شکل زنده ضعیفشده از ویروس روتاویروس انسانی است.
واکسن روتا چه کاربردی دارد؟
روتا برای نوزادان بین ۶ تا ۲۴ هفتگی بهکار میرود تا در برابر گاستروانتریت (اسهال و استفراغ) ناشی از عفونتهای روتاویروس محافظت ایجاد کند. تجویز این واکسن بر اساس توصیههای رسمی انجام میشود.
این واکسن تنها با نسخه پزشک قابل تهیه است.
آیا واکسیناسیون روتا ضروری است؟ (فواید واکسن روتا)
ویروس روتاویروس بهراحتی در بین نوزادان و کودکان خردسال منتشر میشود. کودکانی که واکسن دریافت کردهاند، کمتر بیمار میشوند و در صورت ابتلا، علائم بیماری معمولاً خفیفتر است. واکسیناسیون به محافظت در برابر موارد زیر کمک میکند:
پیشگیری از عفونت روتاویروس:
استفاده از واکسن خوراکی حاوی ویروس زنده ضعیفشده برای پیشگیری از عفونتهای گوارشی ناشی از روتاویروس.
کاهش شدت اسهال و استفراغ، که در صورت بروز میتواند منجر به کمآبی شدید و نیاز به بستری در بیمارستان شود.
کاهش بستری شدن کودکان:
احتمال بستری شدن در بیمارستان به دلیل عوارض ناشی از روتا ویروس کاهش میابد.
کمک به کنترل شیوع بیماری در سطح جامعه از طریق افزایش پوشش ایمنی جمعی.
پیشگیری از عوارض ناشی از عفونت:
کاهش خطر ابتلا به علائم شدید و عوارض بعدی، مانند افت شدید آب بدن و مشکلات سیستمیک.
واکسن روتاویروس بهویژه برای کودکان زیر ۵ سال در برنامههای ملی واکسیناسیون توصیه میشود تا از بروز عفونتهای شدید گوارشی جلوگیری شود.
واکسن های روتا موجود در ایران
\روتا هماکنون در ایران قابل دسترسی است و در داروخانههای معتبر و برخی مراکز خصوصی واکسیناسیون ارائه میشود. این واکسن معمولاً از برندهای شناختهشدهای مانند RotaTeq و Rotarix وارد میشود و دریافت آن نیاز به نسخه پزشک دارد.
در حال حاضر این واکسن در برنامه واکسیناسیون رایگان کشور گنجانده شده است.
RotaTeq (RV5) – سه دوز خوراکی:
۲ ماهگی → دوز اول
۴ ماهگی → دوز دوم
۶ ماهگی → دوز سوم
Rotarix (RV1) – دو دوز خوراکی:
۲ ماهگی → دوز اول
۴ ماهگی → دوز دوم
هر دو واکسن میتوانند همزمان با واکسنهای DTaP، Hib، فلج اطفال، هپاتیت B و واکسن کونژوگه پنوموکوک تجویز شوند
زمان مناسب تزریق واکسن روتا
دوز اول : قبل از ۱۵ هفتگی کودک
تمام دوزها: قبل از ۸ ماهگی کودک
نحوه مصرف واکسن روتا
واکسن روتا در دو دوز تجویز میشود که حداقل چهار هفته با هم فاصله دارند.
دوز اول زمانی داده میشود که نوزاد بیش از شش هفته سن داشته باشد.
بهطور ایدهآل، هر دو دوز باید پیش از آنکه نوزاد به سن ۱۶ هفتگی برسد، تزریق (خوراکی) شوند و در هر صورت باید تا پیش از ۲۴ هفتگی دریافت شوند.
همین برنامه واکسیناسیون میتواند در نوزادانی که تا ۱۳ هفته زودتر از موعد (از ۲۷ هفتگی بارداری) به دنیا آمدهاند نیز استفاده شود.
اگر شکل پودر و حلال استفاده شود، باید درست پیش از تجویز با هم مخلوط شوند و سوسپانسیون حاصل بهطور مستقیم با استفاده از اپلیکاتور خوراکی مخصوص به دهان نوزاد داده شود.
اگر از سوسپانسیون خوراکی آماده استفاده شود، محتویات اپلیکاتور خوراکی از پیش پرشده یا تیوب باید به دهان نوزاد داده شود.
واکسن روتا را میتوان همزمان با سایر واکسنها نیز تجویز کرد.
چه کسانی باید واکسن روتا را دریافت کنند؟
اکثر نوزادان باید برای محافظت در برابر بیماری روتاویروس واکسینه شوند.
چه کسانی نباید واکسن روتا را دریافت کنند؟
- نوزادانی که واکنش شدید آلرژیک به دوز قبلی واکسن یا هر یک از ترکیبات آن داشتهاند
- مبتلایان به نقص ایمنی ترکیبی شدید (SCID)
- کسانی که سابقه اینواژیناسیون دارند
- سیستم ایمنی ضعیف به دلیل HIV/AIDS، سرطان، درمان با استروئید یا بیماریهای دیگر
- نوزادان با بیماری متوسط یا شدید باید صبر کنند تا بهبود یابند، اما نوزادان با بیماری خفیف میتوانند واکسینه شوند
واکسن روتا چگونه عمل می کند؟
واکسن روتا حاوی مقادیر کمی از ویروس روتاویروس است؛ ویروسی که باعث گاستروانتریت میشود. این ویروس زنده است، اما بهگونهای تضعیف شده تا بیماری ایجاد نکند، و همین ویژگی آن را برای استفاده در واکسن مناسب میسازد.
وقتی نوزاد این واکسن را دریافت میکند، سیستم ایمنی ویروس تضعیفشده را بهعنوان یک عامل «بیگانه» شناسایی کرده و در برابر آن دفاع ایجاد میکند. پس از واکسیناسیون، سیستم ایمنی قادر خواهد بود در صورت مواجهه دوباره با ویروس، سریعتر واکنش نشان دهد. این موضوع به محافظت در برابر گاستروانتریت ناشی از روتاویروس کمک میکند.
مکانیسم اثربخشی واکسن روتا
واکسن بسیار ایمن و مؤثر است.
حدود ۹ نفر از هر ۱۰ کودک واکسینهشده در برابر بیماری شدید روتاویروس محافظت میشوند.
حدود ۷ نفر از هر ۱۰ کودک در برابر هر شدت بیماری روتاویروس محافظت خواهند شد.
پیش از دسترسی به واکسن، بسیاری از کودکان مبتلا به روتاویروس نیاز به بستری شدن داشتند؛ اکنون ۹۴ تا ۹۶٪ کودکان واکسینهشده از بستری شدن محافظت میشوند.
عوارض جانبی واکسن روتا
شایعترین عوارض جانبی واکسن روتا (که در بین ۱ تا ۱۰ نوزاد از هر ۱۰۰ نوزاد دیده میشود) شامل اسهال و تحریکپذیری هستند.
در موارد بسیار نادر (کمتر از ۱ نوزاد در هر ۱۰۰۰۰)، عارضه جدیای به نام اینواژیناسیون گزارش شده است؛ وضعیتی که در آن بخشی از روده درون بخش دیگر آن فرو میرود و باعث انسداد روده میشود.
واکسن Rotarix نباید در نوزادانی استفاده شود که:
- به هر یک از ترکیبات واکسن حساسیت (آلرژی) دارند،
- یا پس از دریافت دوزی از واکسن روتاویروس در گذشته، علائم آلرژی نشان دادهاند.
همچنین این واکسن نباید در نوزادان زیر تحت هیچ شرایطی تزریق شود:
- مبتلا به اختلالات شدید سیستم ایمنی به نام نقص ایمنی ترکیبی شدید (SCID) هستند،
- سابقه اینواژیناسیون دارند.
- یا مشکلات رودهای دارند که میتواند آنها را در معرض خطر اینواژیناسیون قرار دهد، استفاده شود.
- در نوزادانی که دچار تب ناگهانی بالا، اسهال یا استفراغ هستند، واکسیناسیون با Rotarix باید به تعویق بیفتد.
تداخلات دارویی با واکسن روتا
- مصرف همزمان داروهایی مانند سیلوسپورین یا کورتیکواستروئیدهای دوز بالا ممکن است پاسخ ایمنی کودک به واکسن را کاهش دهد.توصیه میشود فاصله زمانی مناسب بین تجویز واکسنهای زنده رعایت شود تا تداخل ایمنی به حداقل برسد.
- مصرف آنتیبیوتیکهای دوز بالا ممکن است پاسخ ایمنی را تعدیل کند.
- هر دارویی که بر سیستم ایمنی تأثیر داشته باشد باید با دقت و مشاوره تخصصی تجویز شود.
- پزشکان باید سوابق دارویی کودک را با دقت بررسی کنند تا از بروز تداخلات ناخواسته پیشگیری شود.
سوالات متداول
آیا واکسن روتاویروس بهطور کامل از ابتلا جلوگیری میکند؟
خیر، اما در بیشتر کودکان باعث میشود بیماری شدید رخ ندهد و اگر کودک مبتلا شود، علائم بسیار خفیف و کوتاهمدت خواهند بود.
امکان ابتلا دوباره بعد از واکسیناسیون وجود دارد؟
بله، کودک ممکن است دوباره مبتلا شود، اما بیماری معمولاً خفیف است و نیاز به بستری ندارد.
آیا میتوان واکسن روتاویروس را همزمان با دیگر واکسنها تزریق کرد؟
بله، این واکسن میتواند همراه با سایر واکسنهای برنامه ملی نوزادان تجویز شود بدون اینکه اثربخشی آن کاهش یابد.
