داروی متوتروکسات چیست؟ | نحوه مصرف، کاربرد، عوارض

داروی متوتروکسات چیست؟

سیستم ایمنی به طور معمول برای مبارزه با عفونت‌ها با ایجاد التهاب از بدن محافظت می‌کند. التهاب می‌تواند باعث تورم، گرما، قرمزی و درد شود. در برخی شرایط، سیستم ایمنی بدن می‌تواند به اشتباه به قسمت‌هایی از بدن مانند مفاصل حمله کند و باعث بیماری شود. داروی متوتروکسات آنتی متابولیتی است که برای درمان انواع خاصی از سرطان یا کنترل بیماری‌های خود ایمنی مانند پسوریازیس شدید یا آرتریت روماتوئید استفاده می‌شود. در ادامه مطلب با کاربرد دارو Methotrexate، موارد منع مصرف و نحوه مصرف آن آشنا می‌شویم. همچنین برای تهیه داروی کمیاب متوتروکسات می‌توانید از طریق سامانه داروگ اقدام کرده و استعلام دارو بگیرید. داروگ بزرگ‌ترین شبکه از داروخانه‌های سراسر کشور را ایجاد کرده است.

کاربرد و موارد مصرف داروی متوترکسات

درمان آرتریت روماتوئید:

متوترکسات یک آنتاگونیست اسید فولیک مورد تایید FDA است که برای درمان آرتریت روماتوئید به دلیل قدرت و کارایی بالا استفاده می‌شود. این دارو با کاهش فعالیت سیستم ایمنی همراه با فیزیوتراپی و گاهی اوقات سایر داروها برای درمان آرتریت روماتوئید فعال شدید استفاده می‌شود. (این بیماری وضعیتی است که در آن بدن به مفاصل خود حمله می‌کند و باعث درد، تورم و از دست دادن عملکرد آن می‌شود).

درمان پسوریازیس شدید:

متوترکسات در درمان پسوریازیس شدید با کند کردن رشد سلول‌های پوستی برای جلوگیری از تشکیل پوسته‌ها، کاربرد دارد. پسوریازیس یک بیماری پوستی است که در آن لکه های قرمز و پوسته پوسته در برخی از نواحی بدن ایجاد می‌شود.

درمان سرطان:

داروی متوترکسات با کند کردن رشد سلول‌های سرطانی برای پیشگیری و درمان سرطان کاربرد دارد. همچنین یکی از گزینه های اصلی شیمی درمانی برای انواع مختلف سرطان است. این دارو برای درمان انواع خاصی از سرطان‌ها از جمله موارد زیر تجویز می‌شود:

• سرطان هایی که در بافت‌های اطراف تخمک در رحم تشکیل می‌شوند.
• سرطان سینه
• سرطان ریه
• برخی سرطان‌های سر و گردن
• سرطان خون

• سرطان‌های غدد لنفاوی

درمان بیماری خود ایمنی:

این دارو همچنین به دلیل فعالیت ضد التهابی و تعدیل کننده ایمنی در بیماران پیوند عضو مؤثر است.

داروی متوترکسات در برخی از بیماری‌های خود ایمنی زیر نیز کاربرد دارد:

• بیماری کرون(بیماری التهابی روده که در آن سیستم ایمنی به پوشش دستگاه گوارش حمله می‌کند و باعث درد شکم، اسهال شدید، کاهش وزن، تب و سوء تغذیه میشود)
• پسوریازیس شدید
• آرتریت روماتوئید‌های شدید
• بیماری ام اس یا مولتیپل اسکلروزیس MS (وضعیتی که در آن سیستم ایمنی به اعصاب حمله می‌کند. علائم آن شامل ضعف، بی حسی، از دست دادن هماهنگی عضلات و مشکلات بینایی و… میشود)
• سارکوئیدوز (نوعی بیماری التهابی که اندام‌های مختلف بدن مخصوصا ریه‌ها و غدد لنفاوی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.)

• ‏ التهاب عنبیه
• حاملگی های خارج رحمی

سایر:

متوترکسات را میتوان با داروهای ضد TNF ترکیب کرد. این دارو در مدیریت بیماران مبتلا به کولیت اولسراتیو، لنفوم (نوع غیر هوچکین)، کارسینوم پستان، کارسینوم سلول کوچک ریه، تومورهای اپیدرمی سر و گردن و کارسینوم تخمدان عملکرد مناسبی دارد.

متوترکسات برای بیماران مبتلا به لوپوس اریتماتوز سیستمیک، اسکولیت و بسیاری دیگر از بیماری‌های بافت همبند بی‌خطر و مؤثر است.

اشکال و دوز مصرفی داروی متوتروکسات

متوتروکسات در فرم‌های تزریقی (ویال و آمپول) و قرص در بازار وجود دارد. این دارو در دوزهای مختلف موجود است. متوتروکسات یک داروی قوی بوده و میزان مصرف و تعداد دفعات مصرف این دارو بر اساس شرایط پزشکی و پاسخ به درمان، تعیین می‌شود. ممکن است نیازی به مصرف روزانه متوترکسات نداشته باشید.

اگر برای درمان پسوریازیس یا آرتریت روماتوئید از متوتروکسات استفاده می‌کنید، پزشک ممکن است داروی شما را با دوز کم شروع کند و به تدریج جذب را افزایش دهد. حتی ممکن است مصرف دارو یک بار در هفته یا طبق یک برنامه چرخشی تجویز شود. در حالات دیگر ممکن است نیاز باشد ۲ یا ۳ بار در هفته، دارو را مصرف کنید.

متوترکسات را دقیقاً همانطور که برای شما تجویز شده است، مصرف کنید. تمام دستورالعمل های روی برچسب نسخه خود را دنبال کنید. همه راهنمایی‌های دارو یا برگه‌های دستورالعمل را بخوانید و از دوز صحیح استفاده کنید. لازم به ذکر است که مصرف نادرست متوترکسات خطرات جانی و جبران ناپذیری دارد.

موارد منع مصرف داروی متوترکسات

قبل از مصرف متوترکسات، اگر به آن حساسیت دارید، به پزشک یا داروساز خود اطلاع دهید. اگر آلرژی دیگری نیز دارید، پزشک را مطلع سازید. این محصول ممکن است حاوی مواد غیر فعالی باشد که می‌تواند باعث واکنش‌های آلرژیک یا مشکلات دیگر شود. قبل از استفاده از این دارو، سابقه پزشکی خود را به پزشک یا داروساز خود بگویید، به ویژه در مورد موارد زیر:

• بیماری کبد
• بیماری کلیوی
• بیماری ریوی (مانند فیبروز ریوی)
• مصرف الکل
• اختلالات سیستم ایمنی
• اختلالات سلول های خونی/مغز استخوان
• بیماری های گوارشی (مانند زخم معده، کولیت اولسراتیو)
• هرگونه عفونت فعال (از جمله آبله مرغان یا مواجهه اخیر با آن)
• سابقه مصرف طولانی مدت کورتون

مصرف متوترکسات در بارداری و شیردهی:

متوترکسات متعلق به دسته X است، به این معنی که مصرف آن در بارداری مطلقاً ممنوع بوده و ممکن است باعث مرگ یا نقص عضو جنین گردد. همچنین متوترکسات به شیر مادر منتقل می‌شود و ممکن است به نوزاد شیرخوار آسیب برساند.

• قبل از شروع مصرف این دارو، پزشک باید آزمایش بارداری تجویز کند.
• هنگام استفاده از متوترکسات نباید باردار شوید. زنان در سنین باروری باید هنگام استفاده از این دارو و به مدت ۶ ماه پس از آخرین دوز، از روش جلوگیری مطمئن استفاده کنند. مردان باید هنگام استفاده از این دارو و به مدت ۳ ماه پس از آخرین دوز، از روش مطمئن کنترل بارداری استفاده کنند تا امکان بارداری شریکشان به صفر برسد.
• اگر در طول مصرف متوتروکسات باردار شدید، بلافاصله دارو را قطع کنید و با پزشک خود صحبت کنید.
• شیردهی در هنگام استفاده از این دارو و حداقل ۱ هفته پس از پایان درمان توصیه نمی‌شود. قبل از شیردهی با پزشک خود مشورت کنید.
• از آنجا که این دارو از طریق پوست و ریه‌ها قابل جذب است، ممکن است به جنین آسیب برسانند. در نتیجه زنانی که باردار هستند یا اقدام به بارداری کردند، نباید این دارو را حتی لمس یا تنفس کنند.

بیشتر بخوانید:

داروهایی که در دوران بارداری نباید مصرف کنید!

هشدارهای مصرف

در هنگام مصرف متوترکسات به موارد و هشدارهای زیر توجه کنید:

• متوترکسات می تواند احتمال ابتلا به عفونت‌ها را افزایش دهد یا ممکن است عفونت‌های فعلی را بدتر کند. از تماس با افرادی که عفونت‌های واگیر دار دارند، مانند آبله مرغان، سرخک، آنفولانزا خودداری کنید.
• قبل از انجام هر گونه ایمن سازی/واکسیناسیون به متخصص مراقبت های بهداشتی خود بگویید که از متوترکسات استفاده می‌کنید. از تماس با افرادی که اخیراً واکسن‌های زنده دریافت کرده‌اند (مانند واکسن آنفولانزا) خودداری کنید.
• این دارو ممکن است شما را گیج یا خواب آلوده کند. تا زمانی که از هوشیاری خود اطمینان حاصل نکرده‌اید، رانندگی نکنید و کارهایی را که نیاز به هوشیاری دارد انجام ندهید.
• در مدت درمان با داروی متوتروکسات، از قرار گرفتن در برابر نور خورشید و اشعه‌های UV مصنوعی (لامپ خورشیدی و تخت‌های برنزه کننده)، به ویژه اگر تحت درمان پسوریازیس هستید، خودداری نمایید. اگر دچار آفتاب سوختگی یا تاول های پوستی یا قرمزی شدید، فوراً به پزشک خود اطلاع دهید.
• این دارو می تواند روی باروری مردان و زنان تاثیر بگذارد.
• در مدت درمان با این دارو در زمان‌های مقرر به پزشک مراجعه نموده و آزمایشات تجویزی را به طور منظم انجام دهید.
• این دارو می‌تواند وارد مایعات بدن (ادرار، مدفوع،استفراغ) شود. لذا پرستاران و پرسنل هنگام نظافت بیمار، جا به جایی زباله، لباس‌ها و پوشک‌های آلوده باید دستکش لاستیکی بپوشند.
• به هیچ عنوان دوز مصرفی را افزایش ندهید.
• در هنگام مصرف این دارو و مایعات زیادی بنوشید. انجام این کار به کلیه‌ها کمک می‌کند تا دارو را از بدن خارج کند تا از عوارض جانبی آن جلوگیری شود. می‌توانید قرص ها را قبل یا بعد از غذا میل کنید.
• دست‌های خود را پس از لمس قرص‌ها بشویید.

عوارض داروی متوترکسات

در دوزهای بالای مصرف متوترکسات، بیماران ممکن است زخم مخاطی را تجربه کنند که نشانه‌ای از مسمومیت متوترکسات است.

متوترکسات می‌تواند توانایی سیستم ایمنی بدن را برای مبارزه با عفونت‌ها کاهش دهد. اگر در حین استفاده از این دارو دچار عفونت شدید، باید آن را متوقف کرده و با پزشک خود تماس بگیرید. شایع‌ترین عوارض جانبی این دارو، ناراحتی گوارشی و افزایش تست‌های عملکرد کبدی است.

حدود ۱ تا ۳ درصد از بیماران دچار زخم‌های دهانی (به نام استوماتیت)، بثورات و اسهال می‌شوند. برخی از عوارض جانبی علائمی ایجاد نمی‌کنند. بنابراین انجام آزمایش خون معمول هر ۸ تا ۱۲ هفته توصیه می‌شود.

متوترکسات ممکن است باعث سیروز (اسکار) کبد شود. اما این عارضه جانبی نادر است و به احتمال زیاد در بیمارانی رخ می دهد که از قبل مشکلات کبدی دارند، الکل مصرف می‌کنند یا از داروهای دیگر برای کبد استفاده میکنند. مشکلات ریوی (سرفه مداوم یا تنگی نفس) به ندرت ممکن است هنگام مصرف متوترکسات رخ دهد. ریزش مو در برخی بیماران دیده می شود و اغلب با مصرف اسید فولیک قابل کنترل است.

به طور کلی از جمله عوارض این دارو عبارتند از:

• گیجی و خواب آلودگی
• ضعف و بی حسی اندامها
• تاری دید
• قرمزی چشم
• التهاب و حساس شدن لثه ها
• زخمهای دهانی
• حساسیت به نور خورشید
• ریزش مو
• تغییر رنگ پوست
• تهوع
• استفراغ

در صورت بروز عوارض زیر، فوراً به پزشک اطلاع دهید:

• مشکلات تنفسی
• تپش قلب
• تشنج
• تب ولرز
• سرفه و گلو درد
• کبودی یا خونریزی غیرمعمول
• زخم‌های دهانی
• بثورات پوستی
• مشکلات گوارشی مداوم (درد شکمی، اسهال،یبوست)
• درد در موقع دفع ادرار یا ادرار تیره
• هرگونه قرمزی، تورم، درد یا سوزش در محل تزریق

تداخلات دارویی

تداخلات دارویی ممکن است نحوه عملکرد دارو را تغییر دهد یا خطر ابتلا به عوارض جانبی جدی را افزایش دهد. قبل از مصرف متوتروکسات لیستی از تمام داروهایی را که استفاده می‌کنید در اختیار پزشک خود قرار دهید. انواع مختلفی از داروها وجود دارند که با متوترکسات واکنش نشان می‌دهند و در صورت امکان باید از مصرف آنها اجتناب شود. برخی از این داروها عبارتند از:

• داروهایصرع( مانند فنی توئین، کاربامازپین و لوتیراستام)
• برخی از داروهای آسم از جمله تئوفیلین
• داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی(NSAIDs) ( از جمله آسپرین یا ایبوپروفن و داروهای سرماخوردگی بدون نسخه)
• برخی داروهای مورد استفاده برای سوهاضمه – مهار کننده پمپ پروتونPPI (داروهای معده مانند امپرازول، پنتوپرازول)
• برخی از آنتی بیوتیک‌ها (آنهایی که حاوی تری متوپریم، کوتریموکسازول، تتراسایکلین، سیپروفلوکساسین هستند و برخی از اشکال پنی سیلین )
• داروهایی که می‌توانند مشکلات کبدی ایجاد کنند (مانند آزاتیوپرین، سولفاسالازین، رتینوئیدها)
• واکسن‌های حاوی ویروس زنده مانند: واکسن آنفولانزا
• برخی از مکمل‌های دارویی و ویتامین‌ها (مانند کلسیم، امگا۳، ویتامین ب۱۲)

خرید داروی متوترکسات

برای خرید دارو مخصوصا داروهای درمانی سرطان و بیماری‌های خاص لازم است به داروخانه‌های معتبر مراجعه کنید. این داروها ممکن است به دلایلی در کشور کمیاب شده و به راحتی یافت نشوند. اما نگران نباشید شما می‌توانید جهت خرید داروی کمیاب متوتروکسات از طریق سامانه داروگ اقدام نمایید . استعلام دارو از طریق این سامانه از داروخانه های سراسر کشور در کمترین زمان ممکن انجام می‌شود. برای این منظور روی لینک درج شده کلیک کنید. در صفحه جدید روی دکمه شروع جستجو دارو کلیک کنید.

سوالات متداول:

آیا استفاده همزمان  فولیک اسید و متوتروکسات مجاز است؟

در حین مصرف متوترکسات ممکن است برای شما قرص اسیدفولیک تجویز شود. اسید فولیک یا ویتامین B9 به محافظت از سلول‌های سالم در بدن کمک می‌کند. همچنین برخی از عوارض جانبی متوترکسات را کاهش می دهد. این میتواند احتمال ابتلا به استفراغ یا اسهال را کاهش دهد.

پزشک معمولاً یک قرص اسید فولیک ۵ میلی‌گرمی، یک بار در هفته تجویز می‌کند که باید یک روز بعد از متوترکسات مصرف کنید. اگر هنوز از عوارض جانبی رنج می‌برید، پزشک ممکن است دوز اسید فولیک را افزایش دهد. ممکن است لازم باشد ۱ قرص ۶ بار در هفته از روز بعد از مصرف متوترکسات مصرف کنید.

فولیک اسید عوارض جانبی دارو را کاهش می‌دهد؛ ولی باعث کاهش اثرگذاری متوتروکسات می‌شود.

آیا متوتروکسات روی باروری اثر می گذارد؟

مصرف متوترکسات در بارداری یا هنگام تلاش برای بچه دار شدن توصیه نمی شود. زیرا این دارو می‌تواند تا ۶ ماه پس از قطع مصرف آن در بدن زنان باقی بماند. برای مردان نیز خطر آسیب به اسپرم وجود دارد. در نتیجه می‌تواند بر نحوه رشد جنین در دوران بارداری تأثیر بگذارد. زوجین باید حداقل ۶ ماه قبل از اقدام به بارداری، مصرف متوترکسات را قطع کنند.

آیا متوتروکسات باعث افزایش وزن می‌شود؟

طبق تحقیقات انجام شده، متوترکسات باعث افزایش وزن فرد نسبتاً کمی طی ۶ ماه در فرد تحت درمان شد. اگر در هنگام شروع مصرف متوترکسات در مورد افزایش وزن یا کاهش وزن نگرانی دارید با پزشک خود در میان بگذارید.